لایسنس متن باز ( open source) چیست؟

همانطور که بالاتر گفتیم، لایسنس ها مجوزهای دسترسی به نرم افزار هستند. بنابراین این مجوز ها محدودیت هایی را اعمال می کنند که کاربران کمتری قادر به استفاده از نرم افزار هستند. با این حال لایسنس متن باز یا اوپن سورس برای دسترسی بیشتر به کاربران به وجود آمد. در لایسنس متن باز، طبق شرایطی از پیش تعیین شده کدهای نرم افزار در دسترس کاربران قرار می گیرد. در لایسنس متن باز، کد منبع برای توسعه و یا اصلاح نرم افزار طبق شرایط در دسترس کاربران قرار می گیرد.

براین اساس لایسنس متن بازهای مختلفی برای کاربران وجود دارد که به چندین دسته تقسیم می شوند. کاربران برای استفاده از نرم افزارهایی که لایسنس متن باز دارند، از قوانین و شرایط خاصی پیروی می کنند. در ادامه با لایسنس متن باز و انواع آن بیشتر اشنا خواهیم شد.

لایسنس (License) چیست؟

لایسنس (License) در دنیای کامپیوتر و نرم افزار به معنی مجوز است. اگر سر و کار شما با سیستم های کامپیوتری است، حتما برای شما پیش آمده که بخواهید نرم افزاری را روی سیستم خود نصب و راه اندازی کنید. اگر بخواهید یک نرم افزار را بر روی سیستم خود نصب کنید، با کلمه ی لایسنس روبه رو خواهید شد. در استفاده از نرم افزارها، لایسنس به معنی مجوز استفاده از نرم افزار است. برنامه نویسان و توسعه دهندگان، برای برقراری چارچوب و  قوانین مربوط به نرم افزاری که طراحی کرده اند، یک لایسنس تعیین می کند. اهداف توسعه دهندگان برای استفاده از لایسنس در چارچوب های معینی قرار می گیرد. این اهداف به طور خلاصه به شرح زیرند:

• حفظ قانون کپی رایت یا حفظ مالکیت معنوی در استفاده از نرم افزار: به وسیله ی لایسنس، این نرم افزار فقط برای کسانی که آن را خریداری کرده اند قابل استفاده است. علاوه بر این هیچ شخصی، حق کپی برداری از نرم افزار را ندارد.
• تعیین قوانین در استفاده از نرم افزار: لایسنس آموزش و نحوه ی چگونگی استفاده از نرم افزار را تعیین می کند.
• چارچوب بندی برای دسترسی کاربران به نرم افزار.

برخی از توسعه دهندگان چارچوب ها و قوانین محدود کننده ایی را برای نرم افزار تعین می کنند. به این صورت افراد محدودی می توانند از نرم افزار استفاده کنند. برخی دیگر از برناممه نویسان، دسترسی های بیشتری را به کاربران می دهند. تئوری این دسته از توسعه دهندگان، استفاده ی گسترده و وسیع از نرم افزار است. در این صورت افراد بیشتری با محدودیت های کمتر از نرم افزار استفاده می کنند.

چرا باید انواع لایسنس متن باز را بشناسیم؟

اگر شما به عنوان یک برنامه نویس مشغول به فعالیت هستید و قصد طراحی ی ک نرم افزار را دارید، باید با لایسنس متن باز آشنا باشید. با مطالعه و اشنایی با لایسنس متن باز، می توانید نتیجه گیری کنید که کدام یکی از انواع لایسنس متن باز نیازهای شما را پاسخ می دهد. بنابراین پس از شناخت هر کدام از آنها، از یکی از لایسنس متن باز برای نرم افزار خود استفاده می کنید. به وسیله ی شناخت لایسنس متن باز می توانید نسبت به دسترسی های مجوز برای تغییرات و اصلاحات نرم افزار آگاهی داشته باشید.

اگر شما هم عضوی از گیت هاب هستید و می خواهید پروژه ی خود را به صورت لایسنس متن باز در اختیار عموم قرار دهید، باید با مجوزهای ان اشنا باشید. با استفاده از هرکدام از لایسنس های متن باز می توانید به کاربران دسترسی های لازم را بدهید و با در اختیار گذاشتن کد منبع، به آن ها اجزای توزیغ، تغییر و اصلاحات لازم را بدهید.

علاوه بر این اگر شما به عنوان یک کاربر برای پروژه های آکادمیک یا کاری خود نیاز دارید که از یک نرم افزار خاص استفاده کنید، باید با قوانینی که در لایسنس آن آورده شده اشنا باشید. برای انجام انواع پروژه ها با لایسنس متن باز، با مطالعه ی هر کدام از این لایسنس ها متوجه خواهید شد که کدام یک می توانند به شما دسترسی بهتری بدهند. گاهی در استفاده از یک نرم افزار نیازی به دسترسی خاصی نداریم و نوع لایسنس متن باز یا آزاد آن تفاوتی در رند کار ایجاد نمی کند. اما در اکثر پروژه ها به دسترسی های گسترده در استفاده از نرم افزار نیاز داریم. در ای ن صورت باید با انواع مجوز ها و قوانینی لایسنس متن باز آشنا باشیم.

آشنایی با انواع مجوزهای لایسنس متن باز

در استفاده از لایسنس متن باز، مجوزهای بسیاری وجود دارد که طبق نیاز خود می توان از هرکدام از آن ها استفاده کرد. همانطر که در بالا اشاره کردیم، برای استفاده از یک لایسنس متن باز باید با تمامی پارچوب و قوانین آن آشنا باشید  طبق نیاز خود از یکی از این لایسنس ها استفاده کنید. در ادامه با برخی از مهم تری انواع مجوزهای لایسنس های اوپن سورس آشنا خواهیم شد.

مجوز BSD

این مجوز از خانواده لایسنس های باز است و محددیت کمتری در بخش توزیع را نسبت به سایر مجوز ها دارد. یکی از جالبت ترین قوانین تعیین شده در این مجوز این است که اجازه ی نشر اسامی توسعه دهندگانی که در پرژه همکاری داشته اند را بدون اجازه ی آن ها نخواهد داد. اگر در یک پروژه، یک کن منبع را که شناخته شده است را fork کنید، نمی توانید از اسم توسعه دهنده ی کد برای بالا بردن اعتبار پروژه استفاده کنید. این مجوز شامل دو نسخه ی ساده و new جدید است.

The New BSD License
FreeBSD License 

دو نوع مجوز BSD هستند که در نسخه ی  the new BSD licens محدودیت لستفاده از اعتبار اسم خالق طرح لحاظ شده است. در واقع طبق این مجوز، اکر شما به عنوان یک توسعه دهنده از اعتبار فردی که یک کد شناخته شده را نوشته است استفاده کنید خلاف کرده اید و مجوز شما باطل خواهد شد.

مجوز MIT

یکی از پر استفاده ترین مجوز های لایسنس متن باز، مجوز MIT است. مجز MIT در بین توسعه دهنگان بسیار پرکاربرد است. چرا که اجازه ی توزیع، تغیر، اصلاح و انتشار را به تمامی کسانی که حتی یک کپی از منبع کد و یا اسناد آن را دارند می دهد. به وسیله ی این مجوز می توان به راحتی در کدهای یک نرم افزار تغییرات ایجاد کرد و بدون هیچ هزینه ایی نرم افزار جدید را منتشر کرده و یا بفروشد. تمامی این مجوزها به شرطی قابل استفاده است که اسم لایسنس را در نسخه های بعدی برای کاربران قابل مشاهده بگذارد. و به عبارتی لایسنس را به کاربران معرفی کند.

مجوز GNU

به وسیله ی این مجوز می توانید تمامی کدهای موجود در پروژهه ا را به هر نحوی که می خواهید کپی و یا توزیع کنید. البته این شرط تنها برای پروژه هایی که تحت لایسنس GPL هستند، صدق می کند. توسط این مجوز می تانید تمامی کدها را توزیع کنید و حتی با تغیر آن ها  ایجاد نرم افزار جدید از کاربر تقاضای هزینه کنید. اما باید یک کپی از GNU GPL را نیز ارائه کنید و دلیل خود را برای دریافت هزینه از آن ها بیان کنید. به وسیله ی این مجوز می توانید در تمامی کدها تغییر ایجاد کنید، به شرطی که پروژه ی خود را تحت مجوز GNU GPL  به کاربران تحویل دهید.

لایسنس متن باز  GNU LGPL

این مجوز نسبت به مجز GNU محدودیت های کمتری را برای توسعه دهندگان و کاربران اعمال می کند. در مجوز GNU پس از توزیع و تغییر سورس ها باید پروژه ی جدی نیز تحت مجوز GNU به کاربران ارائه می شد. اما در مجوز GNU LGPL پروژه ی جدید می تاند تحت هر مجوزی ارائه شود و لازم نیست حتما تحت مجوز  GNU LGPL باشد. به عبارتی این مجوز ازادی بیشتری نسبت به مجوز قبلی به برنامه نویسان  و تسعه دهندگان می دهد.

لایسنس متن باز CC

این مجوز که به نام creatve commons نیز شناخته می شود محدودیت های بسیاری را از جمله، ذکر حتمی نام خالق در بازنشرهای بعدی، انتشار پروژه تحت مجوز CC، عدم استفاده تجازی از طرح ها و عدم اجازه ی اعمال تغییرات در کدها را دارد. بنابراین نمی توان آن را به صرت کامل اوپن سورس دانست. با این حال می توان قوانین  چارچوب های آن را تغییر دارد.

لایسنس متن باز Apache license

این مجز را می توان مجوز کپی رایتینگ دانست چرا که تمامی چارچوب ها و حقوق ان بر اساس کپی رایتینگ است. هنگامی که برای طرح یا پروژه ایی از این مجوز استفاده می کنید، پس از تزیع و تغییر آن نیز باید از مجز آپاچی لایسنس استفاده کنید. در اقع حقق مربوط به مجوز آپاچی لایسنس هیچ گاه پایان نمی یابد. علاوه بر ای ن حقوق مربوط به مجوز آپاچی محدود به یک کشور خاص نیست و جهانی بوده و در تمام کشورها لحاظ می شود.

لایسنس متن باز MPL

این مجوز که توسط توسعه دهندگان شرکت موزیلا طراحی شده است. یک مجز آزاد است است که علاوه بر شرکت های بنیاد موزیلا، سایر افراد و توسعه دهندگان نیز از آن استفاده می کنند. این مجوز دوبار مرد بررسی و بازبینی قرار گرفت تا چارچوب های آن با سایر مچوز های لایسنس متن باز همخوانی بیابید. در واقع مجوز Mozilla public license  یا به اختصار MPL ترکبی از مجوزهای BSD و GNU است و ویژگی های هردوی آن ها را داد.